Ο γερμανικός όρος «Ganzfeld» (αντιληπτική στέρηση) περιγράφει το παιχνίδι της οπτικής αντίληψης που βιώνουν οι εξερευνητές της Ανταρκτικής ή οι πιλότοι σε πυκνή ομίχλη. Αντλώντας έμπνευση από τον εξειδικευμένα αυτό ορισμό ο James Turrell δημιουργεί ένα παιχνίδι φωτός που εγκλωβίζει τον θεατή.
Στην ουσία η οπτική και κατ’ επέκταση η συνολική αντίληψή μας, προσπαθεί να αμυνθεί μπροστά στην μονοτονία του οπτικού πεδίου. Όταν τα πάντα είναι ολόλευκα, όπως στην περίπτωση της παγωμένης Ανταρκτικής, ο άνθρωπος βρίσκεται αντιμέτωπος με το φαινόμενο της τύφλωσης (snowblind). Επηρεασμένος από το φαινόμενο αυτό, ο Turrell προσομοιώνει τις συνθήκες που σπάνια συναντά το βλέμμα και η αντίληψή μας στον φυσικό κόσμο, μέσα στους χώρους ενός μουσείου.
Ουσιαστικά στην περίπτωση του “Snowblind” το τοπίο από λευκό γίνεται μαύρο, εξαφανίζεται, επανέρχεται και πάλι από την αρχή. Τα πάντα έχουν το ίδιο χρώμα και την ίδια φωτεινότητα με αποτέλεσμα το οπτικό σύστημα να καταρρέει. Όταν αυτό συνεχίσει να συμβαίνει για μεγάλο χρονικό διάστημα, το άτομο χάνει την επαφή του με το πραγματικό και το συνειδητό. Η ανθρώπινη αντίληψη δεν αναγνωρίζει σχήματα ή χρώματα, δεν ορίζει τις αποστάσεις και ξεκινά ένα φαντασμαγορικό παιχνίδι ψευδαισθήσεων.
Καθόλου τυχαία το φαινόμενο αποκαλείται και ως «το σινεμά των κρατουμένων», οι οποίοι έφταναν σε ανάλογες δοκιμασίες της αντίληψης και σε παραισθήσεις μέσα στα ολοσκότεινα κελιά της απομόνωσης. Έχει επίσης χρησιμοποιηθεί από την παραψυχολογία στο παρελθόν, με τη μορφή πειράματος (Ganzfeld Experiment) ως μέσο κατάδυσης στο υποσυνείδητο.
Ο James Turrell εντρυφώντας στο φαινόμενο αυτό το μεταλλάσσει σε ένα καλλιτεχνικό δρώμενο. Για περισσότερα από σαράντα χρόνια, παρακολουθώντας ταυτόχρονα και μαθήματα ψυχολογίας, ο Turrell πότε μόνος και πότε με την συνδρομή άλλων καλλιτεχνών και ψυχολόγων πειραματίζεται γύρω από το Ganzfeld.
Στόχος του δεν είναι να δημιουργήσει έναν σκοτεινό χώρο σαν σκοτεινό θάλαμο ή χώρο βασανιστηρίων, αλλά να προκαλέσει τα ίδια παιχνίδια της αντίληψης με τον πιο χαρούμενο τρόπο. Κατακλύζει τον θεατή με φως και χρώμα. Άλλωστε αυτά είναι και το «δόλωμα». Αυτά μαγνητίζουν τον θεατή να «βιώσει» την εμπειρία ενός Ganzfeld. Καθώς περνούν τα λεπτά, τα χρώματα και τα φώτα σβήνουν και επανέρχονται, ενώ την απώλεια εμπιστοσύνης στο βλέμμα, διαδέχεται η απώλεια εμπιστοσύνης στο σώμα και την αφή. Τίποτα δεν είναι σίγουρα παρόν, είναι άραγε αληθινά όλα αυτά; Όχι, αλλά η ενεργοποίηση του θεατή και το παιχνίδι με την οπτική μας αντίληψη, βρισκόντουσαν πάντοτε στο επίκεντρο της τέχνης του Turrell.
Ο James Turrell γεννήθηκε το 1943 στην Καλιφόρνια της Αμερικής. Έχει σπουδάσει Ψυχολογία της Αντίληψης, Μαθηματικά, Γεωλογία και Αστρονομία στο Pomona College καθώς επίσης και Καλές Τέχνες στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, απ’ όπου αποφοίτησε το 1966. Τα έργα του, στην συντριπτική τους πλειοψηφία, είναι εγκαταστάσεις και περιβάλλοντα. Είναι ηγετική φυσιογνωμία του κινήματος Light and Space της δεκαετίας του ’60 και του ’70, γι’ αυτό και αντικείμενο ενδιαφέροντος, παραμένει το φως και ο χώρος, η αλληλεπίδρασή τους και ο τρόπος με τον οποίο επηρεάζουν τις αισθήσεις και την αντίληψή μας.
Το County Museum of Art του Los Angeles (LACMA) παρουσιάζει το έργο του James Turrell στο κοινό, μέσα από μια αναδρομική έκθεση που ξεκίνησε στις 26 Μαΐου 2013 και θα διαρκέσει ως τις 6 Απριλίου του 2014.
